Metalde vidalama

Metalde kullanılan cıvataların ve vidaların başları çok farklı biçimlerde olabilir, örneğin:
1. altıgen başlı
2. yuvarlak başlı
3. gömme başlı
4. silindirik başlı
5. gömme Alyen başlı
6. silindirik Alyen başlı
7. gömme yıldız başlı
8. tırtıllı başlı

Somunlar, farklı amaçlarla kullanılır ve bir çok farklı türlerde ve boylarda olabilir. En yaygın kullanılan türler şunlardır:
1. altıgen başlı somun
2. halka somun
3. kontra somun
4. kör somun
5. taçlı somun
6. kelebek somun

Rondela, bir vida, cıvata ya da somunun altına konur ve iş parçasını korumak için somun sıkılırken ya da gevşetilirken basıncı dağıtır. Rondela ayrıca bağlantının neme karşı sızdırmazlığını sağlamak için de kullanılır.
1. düz rondela
2. yaylı rondela
3. tırtıllı rondela
4. segman (iç)
5. segman (dış)
6. O-ring

Somunların ve cıvataların boyutları çoğunlukla metrik vida dişi boyutu cinsinden ifade edilir - örneğin M8 cıvata gibi. Her somun ve cıvata boyutuna karşılık gelen bir baş ya da anahtar boyutu vardır. Bu boyutlar Avrupa'da milimetre (mm) olarak verilir. Cıvata ve anahtar boyutları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir:

Cıvata   Anahtar
M3         5,5
M4         7
M5         8
M6        10
M7        11
M8        13
M10      17
M12      19
M14      22
M16      24
M18      27
M20      30
M22      32
M24      36
M27      41
M30      46
M33      50
M36      55

Açık ağızlı anahtarlar normalde iki baş boyutuna sahiptir, böylece en yaygın kullanılan somun ve cıvata boyutlarını az sayıda anahtar ile sıkabilir ve gevşetebilirsiniz (6-7 mm, 8-9 mm, 10-11 mm, 12-13 mm, 14-15 mm, 16-17 mm ve 18-19 mm).

Yıldız anahtarın kafası, 12 iç dişe sahiptir ve somunun ya da cıvatanın başının etrafına tam olarak oturur. Bu anahtar, yüksek güç kullanılmasına olanak verir (ancak anahtarın, somunun ya da cıvatanın başının etrafına sağlam bir biçimde oturduğundan emin olun!).

Farklı boylarda lokmalar ile kullanılan lokma anahtar, faydalı ve çok yönlü bir alettir. Lokma anahtarın bir sol/sağ yön seçicisi vardır, böylece cıvata ve somunların hem sıkılması hem de sökülmesi için kullanılabilir.

Buji anahtarı (boru anahtar), uç kısımları belirli boyuttaki bir somun ya da cıvataya uyacak biçimde şekillendirilmiş olan bir borudur. Bu anahtar türü, özellikle açık ağızlı anahtar, yıldız anahtar ya da lokma anahtarın erişemeyeceği kadar derin oyuklara takılmış somunlar ve cıvatalar için kullanılır. Borunun uçlarında iki delik bulunur, anahtarı döndürmek için daha fazla kuvvet kullanmak isterseniz bu deliklere metal bir çubuk ya da bir tornavida takabilirsiniz.

Bu anahtar, sapın üst tarafında bulunan küçük bir çark döndürülerek ayarlanan çenelere sahiptir, böylece farklı boyutlardaki somun ve cıvatalara uyar. Not: kurbağacığın çeneleri sağlam bir biçimde oturmazsa, somun ya da cıvatanın başı kolayca zarar görebilir.

Altıgen anahtar ya da Alyen anahtarın dik açılı bir kolu ve bir ya da her iki ucunda altıgen bir kafası vardır. Altıgen anahtarlar, altıgen başlı vidaları ve cıvataları sökmek ve sıkmak için kullanılır.
Standart boyutlar şunlardır: 1, 2, 3, 4, 5, 5½, 6, 8 ve 10 mm.

Metrik vida dişli altıgen başlı cıvatalar, M4 ile M24 arası boyutlarda ve 20 ile 200 mm arası uzunluklarda olabilir. Altıgen başlı cıvatalar, bileşenlerin ve malzemelerin birbirlerine bağlanması için kullanılır. Bunlar, açık ağızlı ya da yıldız anahtar kullanılarak sıkılır. İki tane anahtara ihtiyacınız olacaktır: bir tanesi somunu tutmak için, diğeri ise cıvatanın aynı anda dönmesini önlemek için. Somunlar, aynı boyut belirtimine sahip cıvatalara uyar.

Tam uzunlukta metrik dişlere sahip altıgen başlı cıvatalar, M4 ile M16 arası boyutlarda ve 6 ile 200 mm arası uzunluklarda olabilir. Bu cıvatalar, yukarıda belirtilen (kısa dişli) altıgen başlı cıvatalar ile aynıdır, ancak bu cıvatalar, altıgen başın hemen altına kadar uzanan tam uzunlukta dişlere sahiptir.

Metrik vida dişli alyen başlı cıvatalar, M3 ile M12 arası boyutlarda ve 6 ile 120 mm arası uzunluklarda olabilir. Bu cıvatalar, iç altıgen yuvalı bir başa sahiptir ve bir altıgen anahtar ya da Alyen anahtar ile sıkılır ya da gevşetilir. Altıgen başlı ya da Alyen başlı bir cıvata, uygun altıgen anahtar ya da Alyen anahtar ile çok sağlam kavrama avantajına sahiptir. Ayrıca erişilmesi zor yerlerde de kullanılabilir.

Metrik vida dişli düz başlı cıvatalar, M5 ile M12 arası boyutlarda ve 16 ile 180 mm arası uzunluklarda olabilir. Düz başın hemen altında, kare kesitli bir boyun vardır. Bu cıvata genellikle başına vurularak çakılır ve böylece kare kesitli bölüm malzemeye girer. Bu sayede cıvata sağlam bir biçimde sabitlenir ve somun sıkılırken dönmez. Yuvarlak başı bu cıvataya sadece çekici bir görünüm kazandırmakla kalmaz, aynı zamanda güvenliği de arttırır - cıvata dıştan sökülemez, bu nedenle bahçe ya da garaj kapılarının takılması için idealdir.

Silindirik başlı ve metrik vida dişli metal vidaları, M2 ile M4 arası boyutlarda ve 4 ile 30 mm arası uzunluklarda olabilir.

Silindirik başa, PH ya da PZ vida başı yuvasına ve kendinden kılavuzlu dişlere sahip levha vidaları ya da kendinden kılavuzlu vidalar, 2,2 ile 3,5 mm arası boyutlarda ve 6,5 ile 38 mm arası uzunluklarda olabilir.
Vida gövdesinin sivri bir ucu ve vidanın başına kadar gelen kalın dişleri vardır. Bu sayede vida malzemeye kolayca tutturulur ve sıkıldıkça kendi vida dişi yuvasını oluşturur. Daima vida gövdesinin kalınlığından daha küçük bir çapa sahip bir matkap kullanarak ön delme yapmanız gereklidir.

İki metal levhayı birbirlerine bağlamak için matkap uçlu vidalar kullanılabilir. Bu vidalar kullanıldığında, ön delme yapmaya gerek yoktur.

Matkap uçlu vidalar ince levhaları kalın levhalara ya da bağlantı parçalarını metal direklere bağlamak için uygundur. Bir tespit levhası ile birlikte, parçaları sağlam bir biçimde birbirlerine bağlamak için kullanılabilirler. Bağlantı, pop perçin ya da somun ve cıvatalar ile yapılan bağlantılardan çok daha hızlıdır, çünkü ön delme yapmak gerekli değildir. Bu vidalar, 6 ile 27 mm arası uzunlukta olabilir.

Örneğin bir cıvata takmak için metale iç vida dişi açmak isterseniz, bir kılavuz kullanmanız gereklidir. Kılavuzu kullanmadan önce, ilk olarak kılavuzun göbeğinden biraz daha büyük ancak kılavuzun dış dişlerinden biraz daha küçük çapta bir matkapla önceden bir delik delmeniz gereklidir.
Delinecek deliğin doğru boyutunu bulmak için, aşağıdaki kuralı kullanın:
Delinecek deliğin çapı, kılavuzun üzerinde belirtilen boyutun %80'i kadar olmalıdır.
Örnek: M6 vida dişi açmak için, 6 x 0,8 = 4,8 mm, ya da yuvarlak olarak 5 mm çapında bir delik delmeniz gereklidir (tabloya bakın).

Ardından, delinen deliğe diş açmak için 3 parçalı standart bir kılavuz takımı kullanabilirsiniz. Bu işlemi, 3 adet kılavuzu bir kılavuz kolu ile kullanarak 3 aşamada yapabilirsiniz.
• 1inci kesim: dişlerin ön kesimini yapmak için konik bir kılavuz kullanarak
• 2nci kesim: daha derin dişlere sahip bir ara kılavuz kullanarak
• 3üncü kesim: dişleri nihai derinlikte açmak için bir son kılavuz kullanarak
Dişleri elle açacaksanız, kılavuzun iş parçasına dik açılı olduğundan emin olmanız gereklidir. Metal çapaklarının sürekli kırılması ve temizlenmesi çok önemlidir: diş açma yönünde (saat yönünde) her 2 turdan sonra, kılavuzu yarım tur geriye döndürün. Bu, kılavuzun kırılmasını önlemeye yardımcı olur. Kesme yağı kullanılması, işlemin daha rahat yapılmasını sağlar. Dişleri ayrıca, gerekli dişleri tek bir harekette açan özel makine kılavuzlarını kullanarak elektrikli bir matkapla da açabilirsiniz. Bu makine kılavuzları, sadece küçük çapta dişler için uygundur.

Dişli çubuk, şaft ya da boru gibi yuvarlak kesitli malzemelere dış vida dişleri açabilirsiniz.
Bu işlem, paftalar ve pafta kolu kullanılarak yapılır. Paftalar, metal iş parçasının dış tarafına diş açmak için, taşlanmış kesme dişlerine sahiptir. Dişler, tek bir harekette tam derinlikte açılır. Her bir çubuk çapı için farklı bir pafta gereklidir. Paftalar ayrıca hasarlı cıvata dişlerinin onarılması için de kullanılabilir.

Diş açma sırasında, paftayı sağa doğru (saat yönünde) döndürürken çok fazla güç kullanmanız gereklidir. Paftanın her tam dönüşünden sonra, metal çapaklarını temizlemek için çeyrek tur geriye döndürün. Paftanın iş parçasına dik açılı olduğunu sürekli kontrol edin ve kesme yağı kullanın, aksi takdirde düzgün, iyi kaliteli dişler elde edemezsiniz ve kesme işlemi çok zor olur.
 

Pop perçinler ya da kör perçinler, ince malzemelerin ya da levhaların birbirlerine bağlanması için kullanılır. Pop perçin, üzerinde kısa bir alüminyum boru ve bir ucunda kalın bir kısım bulunan metal bir pimdir. Birbirlerine bağlanacak iki malzemeye bir delik açın ve deliğe bir pop perçin geçirin. Pop perçinin kafası, malzemenin diğer tarafından tamamen dışarı çıkmalıdır. Pop perçin bunun ardından perçin pensesi kullanılarak sabitlenir.
Pop perçinlerin farklı çapları vardır. Bir pop perçin seçerken, sadece perçinin bağlantı kısmının boyutuna değil, kalınlığına da dikkat etmeniz gereklidir.

Pop perçinli bir bağlantı, aşağıdaki şekilde yapılır:
1 Perçin pensesi ilk sıkıldığında, perçinin pimi kenetlenir ve malzemenin içinden öne doğru çekilir
2 Alüminyum boru, malzemenin arkasına bastırılır
3 Pense daha da sıkıldığında, alüminyum boru genişler
4 Penseye yeterli kuvvet uygulandığında, pim kopar
Pop perçin son derece sağlamdır ve kolay kolay çıkmaz.
Pop perçinlerin önemli bir avantajı, malzemenin arkasına erişilemeyen yerlerde bile sağlam bir bağlantı yapmanızı sağlamasıdır. Bu, somunlar ve cıvatalar kullanılarak yapılamaz.